Tora w Judaizmie
Tora w Judaizmie oznacza Naukę lub Instrukcję.
Tora zajmuje centralne miejsce w Judaizmie. W dosłownym tłumaczeniu (תּוֹרָה) oznacza Naukę lub Instrukcję. Tak rozumiana Tora składa się z Tory Pisanej oraz Tory Ustnej.
Tora pisana (Torah Shebichtav) to pierwsze pięć ksiąg z kanonu dwudziestu czterech świętych ksiąg (Tanakh) Judaizmu. A zatem Tora pisana, zwana też Pięcioksięgiem Mojżesza stanowi pierwsze Pięć Ksiąg Bibli Hebrajskiej, zwanej przez Chrześcijan Starym Testamentem. Tora ustna (Torah Shebe’alpeh) to w najprostszym ujęciu całość tradycji interpretacyjnej Tory Pisanej. Zawarte w niej są Talmud, Prawo Żydowskie (Halacha), rozliczne komentarze i Midrasze.
Według tradycji żydowskiej, nauka zawarta w Torze, tak w Torze Pisanej jak i ustnej, została objawiona Mojżeszowi i Żydom na górze Synaj oraz podczas wędrówki z Egiptu do Ziemi Obiecanej oraz zapisana przez Mojżesza i jest przekazywana z pokolenia na pokolenie. Szereg reguł dotyczących przepisywania Tory ma gwarantować nienaruszalność przekazu.
Tradycyjną formą Tory Pisanej jest Zwój Tory. Zadanie przepisywania Tory wypełniają skrybowie zwani Soferami, a reguły dotyczące tej czynności są bardzo bogate i różnorodne. Ich nadrzędnym celem jest zapewnienie absolutnej wierności przekazu. Skrybowie nie koniecznie muszą być rabinami ale zakres wiedzy oraz umiejętności kaligraficznych jakiego wymaga od nich społeczność jest bardzo poważnym wyzwaniem.
Tora składa się z następujących ksiąg:
Księga Rodzaju (ang. Genesis). Tytuł hebrajski – Bereszit
Księga Wyjścia (ang. Exodus). Tytuł hebrajski – Szemoth
Księga Kapłańska (ang. Leviticus). Tytuł hebrajski – Wajikra
Księga Liczb (ang. Numbers). Tytuł hebrajski – Bemidbar
Księga Powtóronego Prawa (ang. Deuternomy). Tytuł hebrajski – Dewarim
Hebrajskie tytuły ksiąg Tory pochodzą od pierwszych słów każdej z ksiąg (por. pojęcie „Incipit”). I tak, „Bereszit” tłumaczymy jako „Na początku”, Szemoth jako „Imiona”, Wajikra jako „I zawołał”, Bemibdar jako „W pustyni” oraz Dewarim jako „Słowa”.
Struktura Tory – Parsze i Rozdziały
Pierwotną strukturę Tory wyznacza Podział Masorecki. Dzieli on całość Pięcioksięgu na 54 części i pozwala na odczytanie całej Tory w ciągu pełnego roku, gdyż jedna Parsza przypada na jeden tydzień. Stąd często Parsze znane były jako odczyty tygodniowe.
Podział na rozdziały i wersy pochodzi ze średniowiecza i jest produktem tradycji chrześcijańskiej: rozdziały pojawiły się około XIII wieku, a wersy – XVI wieku. W ramach tego podziału, księgi dzielą się na rozdziały. Jest ich w każdej księdzie od 27-miu (Księga Kapłańska) do 50-ciu (Księga Rodzaju). Rozdziały składają się z wersów – jest ich średnio około 30 w każdym rozdziale. Przy czym najkrótszy rozdział ma 8 wersów (12-ty rozdział Księgi Kapłańskiej), a najdłuższy 89 (7-my rozdział Księgi Liczb).
Co ciekawe tradycja takiego podziału Tory została w Judaizmie zaakceptowana – Tora Cylkowa jakiej poświęcona jest nasza strona, stosuje podział na rozdziały i wersy (a niniejsze wydanie elektroniczne, dodatkowo wprowadza podział na Parsze).
Interpretacje i tłumaczenia Tory
W Judaizmie, pogłębiona interpretacja Tory możliwa jest jedynie w języku hebrajskim. Wynika stąd specyficzna sytuacja tłumaczeń Tory na inne języki, w tym tłumaczenia na język Polski. Studiując Torę w oryginale, dokonujemy interpretacji na czterech poziomach: podstawowym, alegorycznym, analogicznym (midraszowym) i mistycznym. Poziomy te nazywane są w języku hebrajskim, odpowiednio: Pszat, Remez, Drasz i Sod (פְּשָׁט, רֶמֶז, דְּרַשׁ, סוֹד), tworząc słowo Pardes (פרדס), oznaczające w dosłownym tłumaczeniu „sad” (ogród owocowy). Z tych powodów, tłumaczenia na inne języki są niezwykle trudnym i ambitnym zadaniem. Pomimo to, tłumaczenia są możliwe i pożądane. Dwa tysiące lat temu powstało tłumaczenie z języka hebrajskiego na język aramejski (Targum Onkelos), do dziś niezmiernie ważne w interpretacji Tory. Przepięknie mówi o tym rabin Sacha Pecaric w rozmowie z Pawłem Jędrzejewskim zapisanej w książce “Czy Torę można czytać po polsku?”
W tym kontekście koniecznie trzeba przypomnieć, że zrozumienie Tory wymaga głębokich i wieloletnich studiów podczas których niezbędne jest zapoznanie się z tradycją komentatorską Tory, a w szczególności z komentarzami Rashiego. Dziś w Polsce istnieje wydanie Tory, które konsoliduje współczesne tłumaczenie dokonane przez rabina Pecarica z tradycyjnymi komentarzami. Jest ono dostępne dzięki wydawnictwu Pardes jako Tora Pardes Lauder.